گلستان

استان گلستان به مرکزیت شهر گرگان از استان‌های سرسبز ایران است که همچون فرشی سبز رنگ در شمال ایران پهن شده است.

این استان در گذشته ابتدا ایالت گرگان و سپس استرآباد نام داشت، بعدها در نوشته‌های دوران اولیه اسلامی جرجان خوانده می‌شده و از اسفند ۱۳۱۶ گرگان نام گرفته است. این استان تا سال ۱۳۷۶ بخشی از استان مازندران بود، اما در آن سال به‌صورت استانی مستقل به نام استان گلستان درآمد.

جغرافیا

استان گلستان از شمال به جمهوری ترکمنستان، از غرب به استان مازندران و دریای خزر، از جنوب به استان سمنان و از شرق به استان خراسان شمالی محدود می‌شود.

این استان با وسعت ۲۲۰۲۲ کیلومتر مربع، ۳۳٫۱ درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. بلندترین قله استان، کوه شاهوار است که با ارتفاع ۳۳۲۰ متر در جنوب غربی استان قرار دارد.

ناهمواری‌‌های استان به دو صورت جلگه‌ای و کوهستانی است. خط ساحلى و جلگه‌هاى کناره‌اى درياى خزر به‌وسیله امتداد و جهت رشته‌کوه‌هاى البرز که همچون ديوارى مرتفع است، در مسافت زیاد محصور شده، همین امر سبب کاهش شيب زمين از ارتفاعات به سوى جلگه و درياى خزر (از شمال به جنوب به سوى سواحل جنوبى و از شرق به غرب به سوى سواحل شرقى دريا) در همه جای استان شده است. در محل تلاقى جلگه و کوهپايه‌هاى شمالى البرز، رسوبات جديدتر قسمتى از ناهموارى‌هاى قديمى را پوشانده است که دلیل این پوشش، فرسايش و تراکم آبرفت است و تنها در بعضى نقاط به‌شکل تپه خودنمایی می‌کنند.

اقلیم

قسمت بسیاری از پهنه گلستان را جلگه تشکیل می‌دهد. در بخش جلگه‌ای دو نوع آب و هوا حاکم است. بیش از ۳٫۲ این جلگه آب و هوای خشک و نیمه‌خشک دارد؛ با رفتن به سوی شمال و مرز ترکمنستان، بر خشکی آن افزوده می‌شود. ۳٫۱ دیگر، که مانند نواری سبز بین بخش کوهستانی در جنوب و بخش خشک و نیمه‌خشک در شمال جای گرفته، دارای آب و هوای معتدل و مستعد کشاورزی است. بیشتر شهرها و روستاهای استان نیز در این ناحیه سرسبز واقع شده‌اند.

پوشش محلی

استان گلستان سرزمین اقوام است و به‌دلیل تنوع قومیتی مشهور به رنگین‌کمان اقوام ایران‌زمین است. قومیت‌های گوناگون با آداب و رسوم مختلف در این سرزمین زندگی می‌کنند، در نتیجه لباس‌های محلی این سرزمین نیز رنگارنگ خواهد بود.

لباس مردان ترکمن از دون، چاكمن، ایچمک، كوینک، شلوار، تلپک، بؤروک و چکمه و لباس زنان ترکمن از قیرمیز کؤینک، بوروك‌ یا عرقچین و چأشو، تشکیل شده است زنان ترکمن از كفش‌هایی‌ نظیر گل‌ میخ‌لی‌، قیرما كفش‌ با نوك‌ برگردان‌ و پاشنه‌ای‌ بلند در میان‌ آن‌ها استفاده می‌کنند.

جامه (جِمه)، شلوار (تامون)، قِبا یا کولک، شولا، بوشلوق و… از لباس های محلی ایران در مازندران است که در حال حاضر کمتر دیده می‌شود. پوشاک زنان مازندران شامل لچک، روسری، پیراهن، جلیقه، شلیته کوتاه، شلوار، جوراب پشمی، کفش و چادر است.

لباس‌های سنتی قوم قزاق با زیبایی چشمگیر خود هنوز نیز توجه بسیاری از طراحان لباس به خود جذب می‌کند. این لباس‌ها از نظر مکان و زمان استفاده نیز طبقه‌بندی می‌شوند: لباس‌های میهمانی معمولا با طراحی پیچیده‌تر و از جنس مخمل خواب‌دار باارزش، کرپ، ماهوت، ساتن، ابریشم، پارچه ابریشمی گل برجسته و دیگر پارچه‌های گران‌قیمتند و به هنرمندی با نخ‌های ابریشمی، نقره‌ای و طلایی گلدوزی و با مرجان و مروارید و عقیق تزیین شده‌اند. زنان قزاق از جلیقه‌ای بلند از جنس جیر روی پیراهن بلند که بیشتر از پارچه‌های کتان سفید است، بر تن می‌کنند. سوزن‌دوزی‌هایی با نخ‌های رنگین ابریشمی و اغلب با رنگ قرمز شرابی مزین‌کننده این لباس‌ها است. زنان و دختران قزاق گاه کلاهی خاص از جنس پارچه‌های نخی آهاردار و دارای تزیینات گلدوزی شده با رنگ‌های قرمز، نارنجی، آبی و سبز به‌جای روسری بر سر می‌گذارند. چکمه چرمی یا «تیک» نیز از اجزای لباس زنان قزاق بوده که در قدیم نقره‌کاری می‌شد.

سوغات و صنایع دستی

حلوای آماج، سرغربیلی، جزحلوا و نان پادرازی که در فهرست آثار ملی کشور به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت شده، از سوغات معروف این استان است.

ابریشم‌بافی، قالی ترکمن و زیورآلات ترکمنی از مهم‌ترین صنایع دستی استان گلستان هستند و می‌توانند رهاورد سفر مسافران به این استان باشند.

:جاذبه های مهم استان گلستان

:چشمه گل رامیان

در دامنه کوهی به نام پنهان خانه و در میان جنگلی انبوه از درختان پهن برگ و زربین و زمین‌های کشاورزی، چشمه‌ای شگفت‌انگیز و رویایی جای گرفته است که چشمه گل رامیان نام دارد. این چشمه زیبا به‌صورت چاله‌ای بیضی شکل و مانند یک تشت دیده می‌شود و در اثر فرونشست در سطح تشکیلات آهکی شکل گرفته است. گل رامیان یکی از عمیق‌ترین و سردترین چشمه‌های آب جهان به شمار می‌رود که در گذشته ۴۴ متر عمق داشته و اکنون ۸۰ متر عمق آن است.

چشمه گل رامیان در ارتفاع ۳۲۰ متری از سطح دریا قرار دارد طول آن ۹۰ و عرض آن ۸۰ متر به وسعت ۷۲۰ متر مربع است. عمق این دریاچه بین ۴۴ تا ۸۰ متر است و رنگ سبز تیره و چشم‌نوازی دارد که آن را بین چشمه‌های منطقه زبانزد کرده است. این رنگ به‌دلیل عمق زیاد این چشمه است. آب چشمه از کف چشمه تأمین می‌شود و از هیچ جایی آب وارد آن نمی‌شود. یک مجرای خروج آب نیز دارد که سرریز آن به رودخانه قره‌چای رامیان که یکی از شاخه‌های گرگانرود است، وارد می‌شود و شالیزارها و زمین‌های زراعی اطراف را نیز سیراب می‌کند.

در داخل دریاچه گل رامیان ماهیان مختلفی زندگی می‌کنند. ماهی سفید رودخانه‌ای عمده ماهیان این دریاچه را تشکیل می‌دهد که از حشرات آبزی و نرم‌تنان تغذیه می‌کند. این‌گونه ماهی در این منطقه دارای ارزش صید ورزشی با قلاب است.

پوشش گیاهی این منطقه شامل درختان پهن برگ، بلوط و درختچه‌های ولیک است. ذخیره‌گاه جنگلی سرو زربین یا سرو کوهی در نزدیکی گل رامیان واقع است. البته ارتفاعات این محدوده، از جنگل‌های باستانی بسیار با ارزش تشکیل شده است که متأسفانه بیش از یک دهه است که به‌جای آن‌ها، توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع درختان سوزنی برگ کاشته شده است.

متأسفانه با کشیدن یک راه تا لب چشمه و به‌لحاظ آسیب‌پذیر بودن خاک اطراف چشمه، آثار ریزش‌هایی در اطراف چشمه مشاهده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که ریشه برخی درختان بیرون زده است. چشمه گل رامیان در سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی و طبیعی کشور به ثبت رسیده است.

:برج گنبد قابوس

برج گنبد قابوس یا گنبد کاووس با ۷۲ متر ارتفاع جزو بناهای تاریخی مربوط به سده‌ چهارم هجری است که در زمان پادشاهی شمس‌المعالی قابوس ابن وشمگیر، از پادشاهان آل زیار ساخته شد. بر اساس کتیبه‌ آجری موجود در بنا که به خط کوفی نگاشته شده و گرداگرد برج نصب شده است، این برج در سال ۳۹۷ هجری قمری (۳۸۵ هجری شمسی) و بنا به دستور قابوس ابن وشمگیر در حومه شهر جرجان (گنبد کاووس کنونی) بنا شد.

این برج تماما از آجر ساخته شده است و با ارتفاعی چشمگیر، به‌عنوان بلندترین برج تمام آجری جهان شناخته می‌شود. معماری این سازه تاریخی به‌حدی شگفت‌انگیز است که بسیاری از معماران مشهور جهان، آن را بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر خوانده‌اند. تاکنون هیچ‌کس نتوانسته است که به‌طور قطع کاربرد آن را بیان کند.

برج گنبد قابوس در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی به شماره‌ ۸۶ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سی‌و‌ششمین همایش یونسکو، در زمره‌ میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

:پارک جنگلی ناهار خوران

جنگل ناهارخوران یا پارک جنگلی ناهارخوران یکی از جاذبه ای دیدنی استان گلستان و از مناطق تفریحی گرگان است. این جنگل که جزو جنگل‌های هیرکانی شمال کشور محسوب می‌شود در گذشته نیز به‌عنوان منطقه تفریحی و گردشگاهی شناخته می‌شد. ناهارخوران با داشتن هوای مطبوع و خنک به‌ویژه در فصل تابستان، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند.

جنگل ناهارخوران در ارتفاع ۴۰۰ تا ۴۵۰ متر از سطح دریا واقع است و ۳۰۰ هکتار وسعت دارد. در سال ۱۳۳۸ سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور بخشی از این جنگل را به‌منظور تبدیل شدن به تفرجگاه در اختیار شهردارى گرگان قرار داد و در حال حاضر نیز ۱۶۸ هکتار از آن به‌عنوان پارک جنگلی تحت مدیریت شهرداری اداره می‌شود.

در داخل جنگل ناهارخوران، رودخانه زیارت جریان دارد که تنها رودخانه ناهارخوران است. این رودخانه که ۴۰ کیلومتر طول دارد، جزو حوضه آبریز قره سو به شمار می‌رود و یکی از منابع اصلی تامین آب شهر گرگان محسوب می‌شود. علاوه بر این، در این جنگل چندین چشمه نیز جاری است که معروف‌ترین آن‌ها به نام سفید چشمه، در ارتفاعات اطراف ناهارخوران دیده می‌شود.

:پارک جنگلی النگدره

در دامنه جنگل‌های انبوه شمال ایران و در نزدیکی گرگان، جنگلی سرسبز و آرام به نام النگدره جای گرفته است. این پارک جنگلی یکی از هفت منطقه نمونه گردشگری کشور است که در شهرستان گرگان استان گلستان واقع است. پارک جنگلی النگدره ۱۸۵ هکتار دارد و یکی از جنگل‌های معروف شمال کشور محسوب می‌شود.

هوای پارک جنگلی النگدره ۱۰ درجه از هوای شهر گرگان خنک‌تر است. در داخل این جنگل آبشار و چشمه‌سارهای متعدد جریان دارند. از وسط جنگل و از قسمت جنوبی تا شمال آن، رودخانه ملاشی جریان دارد. در حوالی این رودخانه سه چشمه جاری است. درختانی چون انجیلی، ممرز، توسکا، لرگ، افرا، بلوط، بید، شیردار و خردمندی پوشش گیاهی النگدره را تشکیل می‌دهند.

:منطقه حفاظت شده جهان نما

منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما از جمله جاهای دیدنی کردکوی و جنوبی‌ترین جنگل انبوه در استان گلستان است که به‌دلیل ارتفاعش به‌عنوان بام استان گلستان نیز شناخته می‌شود. این منطقه از جنگلی انبوه به مساحت ۳۰,۶۵۰ هکتار تشکیل شده است كه در شرقی‌ترین قسمت رشته كوه البرز قرار دارد.

منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما در ارتفاعی بین ۶۰۰ تا ۳,۰۸۶ متری از سطح دریا واقع شده‌ است و از فراز مرتفع‌ترین قسمتهای آن می‌توان چشم‌اندازهای زیبای كردكوی، گرگان و بندر تركمن را تماشا كرد. جنگل‌های جهان‌نما از نوع جنگل های هیرکانی هستند و در میان قدیمی‌ترین جنگل‌های دنیا قرار دارند. جالب اینکه بدانید نام این منطقه از دهکده ییلاقی جهان‌نما گرفته شده است.

جهان‌نما یکی از بهشت‌های ایرانی زیست‌شناس‌ها است؛ چون به‌دلیل آب و هوای سرد و مرطوب منطقه، گونه‌های گیاهی انبوه، پستانداران و پرنده‌های مختلف در آن زندگی می‌کنند. شاید بتوانید در جهان‌نما خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، گرگ، روباه، شغال، خارپشت، كل، بز، خرگوش را ببینید. ضمن اینکه انواع پرندگان شکاری چون سارگپه جنگلی، کورکور، طرلان، قرقی، سارگپه پابلند، انواع عقاب، هما، دال، شاهین، دلیجه و انواع جغد در این منطقه زندگی می‌کنند. کبک، تیهو، قرقاول، بلدرچین معمولی، فاخته، توکا، انواع دارکوب‌، چکاوک‌ و بادخورک‌، هدهد و زنبورخوار از دیگر پرندگان این منطقه هستند. بخش‌های مرتفع جهان‌نما از بهترین رویشگاه‌های ارس و از زیستگاه‌های مناسب پرندگان شکاری متنوع مثل عقاب طلایی، هما و دال و همچنین کبک‌های درشت‌جثه معروف به کبک دری است.

:آبشار لوه

آبشار لوه یکی ازجاذبه های گردشگری گالیکش و استان گلستان است که از مجموعه آبشارهای کوتاه و بلند تشکیل شده و ارتفاع مجموع آن‌ها به ۷۵ متر می‌رسد. لوه در امتداد يک شيب پلکانی به‌صورت طبيعی از صخره‌ها فرو می‌ريزد و دارای پنج طبقه است که در داخل دره‌ای به عمق ۳۵ متر و پوشيده از درختان جنگلی از قبيل ممرز، افرا توسکا جای گرفته است. بلندترین طبقه‌ی لوه ۱۵ متر ارتفاع دارد و آبشار لوه از از چشمه‌های بالادست تغذيه می‌شود. در هر طبقه‌ی آن حوضچه‌هایی به وجود آمده است که پیش از ریختن به طبقه بعدی آب از آن‌ها گذر می‌کند.

در کنار دیدن آبشار لوه، پیاده‌روی در دل جنگل های هیرکانی را نیز فراموش نکنید چراکه لوه با قرار گرفتن در شمال جنگل‌های هیرکانی یکی از بهترین مقاصد پیاده‌روی در جنگل است و طبیعت‌گردان زیادی برای داشتن یک پیاده‌روی به‌یادماندنی این مکان را انتخاب می‌کنند.

:آبشار کبودوال

 این آبشار تا چند سال پیش، دارای هیچ‌گونه امکانات رفاهی نبود؛ اما در سال‌های اخیر با رسیدگی مسئولان، تبدیل به قطب گردشگری استان گلستان شده است. آبشار کبودوال که عنوان تنها آبشار خزه‌ای ایران و یکی از بلندترین آبشارهای خزه‌ای جهان را به خود اختصاص داده است از چشمه‌های جنوبی در کوه هارون و عمق دره‌ای با جنگل‌های انبوه با ارتفاع ۱,۷۸۰ متر از سطح دریا سرچشمه می‌گیرد.

آبشار کبودوال تنها از چشمه بالادست خود سرچشمه می‌گیرد؛ چشمه‌ای که از دل زمین و در ارتفاعات به بیرون می‌جوشد و در مسیر خود هیچ منبع آبی دیگری از جمله رودخانه دائمی یا فصلی متشکل از آب‌های سطح زمین، وارد آن نمی‌شود. به همین دلیل آب این آبشار، زلال، شفاف و قابل شرب است و آبشار کبودوال، پاک‌ترین آبشار ایران نام دارد. ارتفاع این آبشار ۱۲ متر، عمق حوضچه دو متر و وسعت منطقه قابل‌استفاده گردشگری آن ۵۵۰ متر است. آبشار کبودوال با توجه به مشخصه‌های متمایز خود مانند خزه‌ای بودن، کیفیت آب، پوشش غنی گیاهی و جانوری در سال ۱۳۹۴ به‌عنوان میراث طبیعی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

:منطقه ترکمن صحرا

منطقه ترکمن صحرا از زیباترین جاذبه های دیدنی استان گلستان محسوب می‌شود که تاریخی کهن دارد. کشف سفالینه‌های قدیمی و تپه‌های باستانی با آثار زندگی مردمانی در اعصار گذشته، قدمت حضور انسان در این منطقه را به حدود ۷,۰۰۰ سال پیش می‌رساند. تپه‌های باستانی، گورهای خاص با شمایلی عجیب، بقایای دیوار تاریخی و شهرهای قدیمی، همگی مؤید این مطلب هستند. دیوار تاریخی «قزل آلان» که به نام‌های «دیوار بزرگ جرجان»، «دیوار سرخ» یا «مار سرخ»، «دیوار سکندر»، «سد انوشیروان» و «سد فیروز» هم معروف و بزرگترین دیوار دفاعی مسلمانان است، از شرق دریای خزر در منطقه گمیشان شروع می‌شود و با گذشتن از شهرهای ترکمن صحرا تا کوه‌های شمالی شهر «کلاله» ادامه دارد. گرچه امروزه جز خرابه‌هایی از این دیوار تاریخی، باقی نمانده است.

تالاب‌های منطقه ترکمن صحرا نیز زیستگاه گونه‌های کمیاب مهاجر و بومی پرندگان هستند. گرچه در طول سال‌های اخیر بی‌توجهی به ظرفیت‌های بکر و بالای گردشگری در این ناحیه، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد کرده، اما اصالت و پیشینه این منطقه هم‌چنان‌ استوار است.

:گل فشان گمیشان

گفشان نفتلیجه ازجاذبه های گردشگری بندر ترکمن محسوب می‌شود که در ارتفاع ۲۶ متری از سطح دریا قرار دارد و شکل مخروطی دارد. این گلفشان حدود هشت متر ارتفاع و ۵۰۰ متر قطر دارد و در بالای آن دریاچه کوچکی شکل یافته و از دهانه‌ی آن آب شور به‌همراه گِل رس و گاز با فشار و غلظت زیاد خارج می‌شود. این گلفشان، روان روی زیادی دارد و غلظت مواد خروجی آن در مقایسه با نمونه‌های مشابه در مناطق جنوبی کشور کمتر است. از این مکان بوی نفت خام به مشام می‌رسد که البته این چیزی از زیبایی آن کم نمی‌کند. از زیبای‌های دیگر این گل فشان، دهانه‌های فرعی گاز است که به‌شکل چاله‌های کوچک آتش‌فشانی دیده می‌شود.

نفتلیجه دارای خواص درمانی است و گِل‌های آن برای درمان بیماری‌هایی مانند دردهای مفاصل و ستون فقرات و سفتی مفاصل، بیماری‌های عصبی، مراحل اولیه تنگی عروق و انقباضات عضلانی مفید است و استحمام در گلفشان‌ها به‌دلیل وجود عناصر شیمیایی خاص در تركیبات آن‌ها برای بدن سودمند است.

:قبرستان خالد نبی

خالد نبی آخرین مبلغ دین مسیح است که در گفتگوی محاوره‌ای ترکمنان، ایشان را «حالت نبی» می‌گویند. حضرت خالد نبی، طبق برخی اسناد، آخرین پیامبر قبل از نبی اکرم (ص) بوده و ۸۴ سال پیش از میلاد رسول اکرم (ص) به دنیا آمده است. البته در برخی منابع فاصله زمانی بین ظهور خالد نبی و ولادت پیامبر اسلام (ص) را در حدود ۴۰ سال دانسته‌اند.

به نقل از کتاب ناسخ التواریخ، خالد بن سنان ۶۱۲۳ سال بعد از به دنیا آمدن آدم و در سال ۵۳۰ میلادی بر تخت نبوت نشسته است. او در سرزمین عدن واقع در یمن می‌زیست و از قبیله «بنی عبس بغیض» بود. خالد نبی در زمره پیامبران تبلیغی بدون کتاب و آخرین مبلغ دین مسیح بوده و رسالتش ایجاب می‌کرد که به‌عنوان مبلغ دینی به همه‌جا سفر کند و مردم را به پذیرش دین مسیح دعوت کند. در آن زمان در ایران، خسرو انوشیروان دادگر پادشاهی می‌کرد و آیین زرتشت مذهب رسمی اکثر ایرانیان بود.

گفته شده دختر خالد نبی در دوران پیری به خدمت پیامبر اسلام (ص) می‌رسد و در حضور پیامبر ایمان می‌آورد.